كليساهاي ايران

يكي ديگر از كليساهاي قديمي ايران كه در دوره ي صفويه ساخته شد، كليساي ارامنه شيراز به نام كليساي مريم مقدس است. اين كليسا در زمان شاه عباس دوم يعني حدود 355 سال قبل ساخته شد. كليساي مريم مقدس شيراز در محله ي قديمي سنگ سياه بنا شد. البته قبل ساخت اين كليسا ، يك كليساي كوچك در حد نياز ارامنه اي كه در آن محله زندگي مي كردند وجود داشت كه آن را تخريب كردند و كليساي مريم مقدس را به جاي آن ساختند. زيبايي اين كليسا اين است كه در نزديكي يك مسجد بنا شده است و صلح و دوستي دو مذهب را به نمايش مي گذارد.

اين كليسا در واقع به دست بازرگانان پرتغالي ساكن شيراز ساخته شده است و معماري آن به صورت 4 گوش و مكعبي است. وقتي از بيرون به اين كليسا نگاه مي كنيد اصلا شبيه به يك كليسا نيست.مگر اينكه چشمتان به صليب هاي كوچك روي درب كليسا بيفتد. ولي در داخل اين كليسا تمام المان هاي يك كيلسا را خواهيد ديد. اين كيلسا داراي يك گنيد نيز مي باشد درست زير گنبد اين كليسا يم نقاشي قديمي آويزان شده است كه نمونه ي مشابه اي از نقاشي شام آخر مي باشد. در سراسر اين كليسا تزئينات زيادي ديده مي شود كه شامل كتيبه هاي قديمي سنگس ، كاشيكاري، گچ بري هاي زيبا و همينطور نقاشي هاي متعدد قديمي است. بر روي سقف اين مجموعه نقاشي هاي زيادي بر وري چوب انجام شده است كه از ويژگي هاي بارز اين كليسا مي باشد.

در ورودي اين كليسا دو شمعدان بزرگ قرار گرفته است. پس از ورود به سالن اصلي نيمكت هاي گذاشته شده است كه همگي رو به محراب و به سمت نقاشي حضرت مسيح و صليبي چيده شده اند.  

در طول ساليان اين كليسا چندين بار مورد مرمت قرار گرفته است ولي در حال حاضر وضعيت اين كليسا بسيار وخيم است و نياز به مرمت اساسي دارد. البته نبودن مسيحيان و ارامنه در شهر شيراز هم دليلي ديگري شده است كه كمتر به اين كليسا رسيدگي شود. در حال حاضر تنها 32 مقر با اين دين در شيراز ساكن هستند.

كليساي مسروپ يكي از كليساهايي است كه چندين كليسا از آن در ايران دارد. دو نمونه ي كليساي مسروپ در رشت و مشهد ساخته شده است.

كليسا مسروپ اراك در سال 1914 در اراك ساخته شد. اين كليسا متعلق به پيروان پروتستان مي باشد و توسط كمك هاي مالي همين گروه در آن سالها ساخته شده است. اين كليسا در دهكده ارمني نشين ليليان ساخته شد.

اين بنا در زميني بزرگ ساخته شده است كه داراي مكان هاي متفاوتي در محوطه خود است. چهار ساختمان اين بنا شامل مدرسه ، تالار اجتماعات و كليسا و منزل كشيش مي باشد.

ساختمان اين كليسا به شكل مستطيل بوده و از شرق به غرب اين زمين كشيده شده است. داخل اين كليسا از سه بخش مردم نشين، محراب و دو اتاق در مجاورت محراب تشكيل شده است. اين كليسا داراي يك گنبد نيز مي باشد كه وزن آن توسط ستون هايي هشت ضلعي در وسط كليسا قرار گرفته است حمايت مي شود. كف محراب اين كليسا از ساير سطوح كليسا بالاتر است و داراي طاق ساده اي مي باشد. در داخل محراب با تصاوير عيسي مسيح ، صليب و مربم مقدس تزئين شده است. در داخل اين ينا براي استحكام هرچه بيشتر از تيرهاي چوبي در سقف استفاده شده است. داخل سقف اين كليسا از قوس هايي نيز استفاده شده است. نماي بيروني اين كليسا با آجرهاي سفالي پوشانده شده است . در چهارجهت بنا نيز هم براي تزئين هم براي گرفتن نور كافي در داخل كليسا پنجره هايي تعبيه شده است. اين كليسا داراي برج ناقوس نيز مي باشد كه در ورودي اين بنا تعبيه شده است. مصالح به كار رفته در اين كليسا خشت و گل ، ملات و چوب است.

در تالار اجتماعات اين كليسا فضايي براي غسل تعميد و روشن كردن شمع كه در ايين هاي مذهبي ارامنه اراك مرسوم است وجود دارد.

در داخل حياط اين كليسا يك صليب چليپايي نيز نصب شده است كه نمادي براي بزرگداشت شهداي ارامنه در طول دوران جنگ ايران و عراق مي باشد.

در بالاي ورودي اين كليسا كتيبه اي نصب شده است كه در آن به خط ارمني نوشته است: "كليساي مسروپ مقدس در زمان خود و با همياري ارامنه كزاز ،كمره هفت جامپلق و بور به سال 1914 ميلادي ساخته شده است"

در گذشته در رشت تعداد زيادي از ارامنه زندگي مي كردند. هر جا هم كه ديني وجود داشته باشد عبادتگاهي براي ان دين وجود دارد. كليساي مسروپ رشت هم به همين دليل احداث شد. اين كليسا در گذشته به نام كليساي مريم مقدس شناخته مي شد. در سال 1860 جمعيت زيادي از ارامنه به شهر رشت مهاجرت كردند و به دستور پيشرو مسيحي خود اين كليسا را بنا كردند.

اين كليسا در كنار بازار ماهي فروشان احداث شده بود. كه پس از چندي سال اين كليسا آتش گرفت و بهش خيلي زيادي از اين كليسا نابود شد. ابتدا تصميم بر آن شد تا كليسا را مرمت كنند ولي آسيب به قدري زياد بود كه بازسازي بنا غيرممكن به نظر مي رسبد. بعد تصميم بر آن شد كه كليسا را به طور موقت به مدرسه ي كودكان مسيحي به نام آهور دانانيان كه در همان شهر رشت بود منتقل كنند. بعد از گذشت حدود شش سال اين كليسا در كنار همان مدرسه به صورت دائمي دوباره ساخته شد و اسم مسروپ  براي ان انتخاب شد.

كليساي مسروپ جديد را به سبك رومي كاتوليك ساختند. اين كليسا داريا اتاق هاي زياد و مختلفي با كاربري هاي متفاوت است و بر روي اكثر ديوار ها مانند ديگر كليساها نقاشي هاي مذهبي زيادي ديده مي شود. حضرت مسيح، مريم و پاپ هاي مختلف از دوره هاي مختلف بر روي اين ديوارها نقش بسته اند. در اين كليسا كلاس هاي آموزشي براي مسيحيان برگزار مي شد كه حالا به دليل كم شدن افراد مسيحي در اين شهر اين كلاس ها ديگر برگزار نمي شود. كتابخانه اين كليسا مانند ديگر كليسا كتابخانه ي بزرگ و جامعي است و ديدن آن خالي از لطق نيست. در اين كتابخانه نسخه هاي دستي چندين كتاب تاريخي را مي توانيد ببينيد. در اين كليسا نمايشگاه دائمي از آثار قديمي و هدايايي كه به اين كليسا اهدا شده است نيز برقرار است كه بازدي  از آن مي تواند جالب باشد.

در مشهد كيلسايي وجود دارد به نام كليساي مسروپ . اين كليسا يكي از كليساهاي قديمي ارامنه است كه شايد خيلي از مشهدي ها هم از وجود آن خبر نداشته باشند. اين كليسا حدود 80 سال پيش خيابان 10 دي مشهد افتتاح شد.

جالب است بدانيد كه در مسهد 3 كليسا وجود دارد كه كليساي مسروپ مقدس براي ارامنه مي باشد و دو كليساي ديگر اكنون فعاليتي ندارند و اطلاعات درستي از انها در دست نيست. البته الان تعداد خانواده هاي ارامنه اي كه در مشه زندگي مي كنند بسيار كم و در حدود چهار خانواده است كه در گذشته حدود 110 خانواده ارامنه در مشهد ميزيسته اند. به همين دليل كليساي مسروپ هم فعاليت مداومي ندارد و اگر مسافران درخواست حضور در اين كليسا را داشته باشند با هماهنگي سرپرست كليسا درب هاي كليسا را باز كرده و فعاليت هاي عبادتي خود را انجام ميدهند.

اين كليسا در حال حاضر در حال تعميرات و بازسازي است و محوطه ي داخل كليسا و بام ان در دست تعمير است. سرپرستي اين كليسا تا چندين سال قبل به دست الفردهاوان بوده است كه حال در نبود وي يك ايراني مسلمان امور كليسا را انجام ميدهد.

مثل باقي كليسا ها در اين كليسا هم ناقوسي نصب شده است كه به واسطه ي ان اعلام فعاليت كليسا را انجام ميدهند. بر روي درب ورودي كليساي مسروپ مقدس هم اين ناقوس نصب شده است و روي ان مطالب ارمني حك شده است. اين كليسا داراي ديوار هاي اجري قديمي است و دو گنبد مخروطي شكل هم در خود دارد. روي هر دو اين گنبدها صليبي نصب شده است. زير بناي اين بنا حدود 300 متر است و شكل هندسي اين كليسا به شكل ذوزنقه است. در ورودي اين اين كليسا هم كتيبه اي نصب شده است كه تاريخ تاسيس كليسا بر روي آن ذكر شده است.

براي ورود به صحن داخلي اين كليسا بايد از دو درب چوبي با نقش صليب عبور كنيد و وارد سالن اصلي شويد. پس از وارد شدن توجه شما به يك لوستر بزرگ جلب مي شود كه از سقف محراب آويزان است. تابلو هاي زيادي از حضرت عيسي و حضزت مريم نيز در اين كليسا نصب شده است. به دليل امنيت بيشتر در اين كليسا تمام اشيا قديمي و كتاب هاي تاريخي اين كليسا را به موزه هاي مهم مثل موزه ي تهران برده اند. مثل كتاب سنگي اين كليسا كه قدمتي 170 ساله داشته است.

اين كليسا در حياط خود داراي يك زيرزمين بزرگ است و داراي يك كتابخانه ي قديمي نيز مي باشد. اين كتابخانه قدمتي 100 ساله دارد متاسفانه بر اثر نبود رسيدگي هاي درست اسن كتاب ها رو به نابودي مي باشد.

در زماني كه در روسيه جنگ بود يعني حدود 70 سال پيش بخشي از مردم و نيروي نظامي روسيه از ترس تزارها به ايران فرار كردند. بعد از اينكه در ايران ساكن شدند و مايحتاج اوليه ي خود را جمع كردند درصدد ساخت كليسايي براي خود برآمدند. آنها كليساي نيكلاي مقدس يا همان كليساي جامع سنت نيكولاس را براي مهاجران روس ساختند. اين كليسا تبديل شده به محلي براي تجمع ارتودكس هاي ايراني و در خيايان شهيد مفتح كنوني واقع شده است.

اين كليسا با هزينه ي جع شده توسط مهاجران و با معماري نيكولاي ماركف ساخته شد. اين معمار روسي در تهران سابقه ي خوبي به جا گذاشته بود و بناهايي چون دبيرستان انوشيروان ، مسجد فخرالدوله و زندان قصر و سفارت ايتاليا و مدرسه ي البرز  و چندين مكان مهم ديگر در تهران را در كارنامه ي خود دارد.

رفت و امد به اين كليسا در دهه 50  تقريبا به اوج خود رسيد و پيروان ارتودكس مسيحيان در آن دوره در ايران و تهران به بيشترين مقدار خود رسيد و حدود 2000 نفر به اين كليسا براي عبادت مي آمدند. اعضاي اصلي اين كليسا 50 نفر هستند كه بيشتر از مهاجران باقي مانده در ايران و فرزندان قزاق هاي روس كه تصميم گرفتند در ايران بمانند تشكيل شده است.

تزئينات اين كليسا شامل شيشه هاي ويترا، تابلو هاي از مسيح و حضرت مريم و چندين اشيا تاريخي ديگر مي شود. بخشي از اشيا تزئيني اين كليسا مربوط به كليساي ديگري است كه در روسيه تخريب شده بود و مهاجران انها را با خود به ايران آوردند.

منظور از نيكلاي مقدس در واقع نيكلاي دوم است كه اخرين تزار روسيه بوده و در روسيه به دست ياغيان كشته شده است. ارتودكس ها او را جزو قديسان خود ميشارند و او را نيكلاي قديس رنج كشيده ناميدند. اين كليسا در دوران پس از انقلاب تا مدتي تعطيل بود و چندين سال بعد با اعزام اسقفي از مسكو اين كليسا دوباره شروع به فعاليت كرد.

در قسمت محراب  اين كليسا سقف گنبدي شكل ساخته شده است كه طاق هاي ان با نقاشي پوشيده شده است در بخش بالاي محراب آينه كاري نيز شده است.

در كنار ايم كليسا خانه ي سالمنداني وابسته به كليساي نيكلاس مقدس ساخته شد كه انگار نخستين خانه ي سالمندان ايران نيز هست. در اين خانه ، سالمندان كمي با اديان مختلف در كنار هم زندگي مي كنند.

دومين كليساي ساخته شده در جهان در ايران واقع شده است. اين كليسا در اروميه واقع شده است و به اسم ننه مريم شناخته مي شود. اين كليسا كه از دوران آشوريان به جامانده است.

اين كليسا كه امروزه به اسم شرق آشور شناخته مي شود بعد از كليسايي كه در فلسطين واقع شده است دومين كليساي جهان مي باشد. تاريخ نگاران معتقدند اين كليسا در ابتدا آتشكده بوده است و معبد تعداد زيادي از زرتشتيان . در زماني كه دين مسيحيت وارد ايران شد و گروهي از زرتشتيان به مسيحيت گرويدند و اين اتشكده به اولين كليساي ايران بدل شد و تغيير كاربري داد.  روايت تاريخي كه در اين مورد وجود دارد اين است كه زماني كه سه موبد زرتشتي در اين اتشكده در حال عبادت بودند نوري ستاره مانند ديدند كه حكايت از تولد نوزادي در اورشليم ميداد. انها به اورشليم رفتند و به مسيحيت ايمان آوردند و سپس به اروميه برگشتند. پس از آن اين اتشكده به كليسا تبديل شد. اين روايت تاريخي بر روي قبري كه در اين كليسا پيدا شده است نوشته شده و مي گويند اين قبر ها قبر هما سه موبد اوليه اين كليسا باشد. در حال حاضر اين سنگ قبر در اكراين و در شهر كيف نگه داري مي شود.

معماري اين كليسا به صورت قرينه سازي است و سبك معماري ساسانيان در اين كليسا ديده مي شود. البته در برخي قسمت هاي اين كليسا معماري پارتي نيز ديده مي شود. راهرو هاي تو در تو و مصالح سنگي و ملات و سقف كوتاه از ويژگي هاي اين كليسا است. در ب ورودي اين كليسا نيز از حالت معمولي كوتاه تر است كه مجوبري شوي در هنگام ورود كمي سر را خم كنيد. اين كليسا محرابي گنبد مانند دارد كه فقط كشيش حق ورود به آن را دارد.  در بدو ورود اين كليسا نوشته شده است: نعلينت را از پاهايات بيرون كن، زيرا مكاني كه در آن استاده اي، زمين مقدس است.

در اين كليسا در هنگام عبادت كسي حق نشستن ندارد و همگي ايستاده عبادت مي كنند و فقط نيمكتي براي سالمندان وجود دارد.

در طول ساليان قدمت اين كليسا اين مكان چندين بار مورد مرمت قرار گرفته است. يكي از اين بازسازي ها توسط يكي از شاهزاده هاي چيني به نام بافري انجام شد. او كه براي سفر به اروميه آمده بود بعد از چندين شب اقامت در اين كليسا، دستور به بازسازي اين بنا داد. كه در آن دوران چندين بخش به كليسا اضافه شد.

اين كليسا در حال حاضر نيز مورد استفاده مسيحيان است. بازديد از اين كليسا براي عموم آزاد است.

يكي از معدود كليساهاي ارتودكس در ايران در قزوين واقع شده است. كليساي كانتور كه از دوران جنگ جهاني دوم به جانده تنها كليساي سرخ ايران است.

كليساي كانتور در حال حاضر كاربري عبادتگاهي ندارد. اين كليسا كه توسط روس ها در قزوين ساخته شده است به اسم برج ناقوس نيز شناخته مي شود. نام كليساي كانتور از آنجا آمده است كه چون روس ها در منطقه خيام اقامت داشتند و ان جا را مقر خود نامگذاري كرده بودند و مقر در زبان روسي يعني كانتور . پس اسم اين كليسا نيز كليساي كانتور گذاشته شد. پس از پايان جنگ و زماني كه روس ها ايران را ترك كردند تقريبا ديگر هيچ ارتودكسي در ايران نبود كه براي عبادت به اين كليسا بيايد و در آن به عبادت بپردازد. كليسا تقريبا متروكه شد و تبديل شد به يادگاري كه در قزوين از آن دوران به جا مانده است. در حال حاضر اين كليسا محل فروش صنايع دستي است.

در ساخت اين كليسا از آجر هاي قرمز رنگ استفاده شده است و پلان چند ضلعي نامنظم داردو شبيه ديگر كليسا هاي مرسوم آن زمان بر اساس شكل صليب ساخته شده است. در اين كليسا از طاق و قوس و همچنين ستون هاي ختلف براي تزئين بنا استفاده شده است.

در حياط اين كليسا كه دو قبر از افراد روسي را مشاهده مي كنيد كه در زمان جنگ جهاني دوم در ايران كشته شده اند يكي بر اثز سقوط هواپيما و ديگري به مرگ طبيعي. در وردودي خود ساختمان كليسا از نقوش برجسته براي تزئين استفاده شده است كه برجسته ترين آنها يك صليب است كه در تاج گل قرار دارد. چون ارتودكس ها به صورت ايستاده به عبادت مي پرداختند فضاي داخلي اين كليسا چندان بزرگ نيست. برج ناقوس اين كليسا 3 طبقه است و 11 متر ارتفاع دارد. گنبد اين برج آبي رنگ است داراي نورگيري براي ورود آفتاب به كليسا است . چون ارتودكس ها به نور آفتاب علاقه ي خاصي داشتند ورود نور به كليسا براي آنها امري مهم بوده است.

ورود به اين كليسا كاملا آزاد است و هزينه اي براي بازديد گرفته نمي شد.

تبريز داراي يك كيليسا بزرگ و معروف به نام كليساي مريم مقدس يا همان كليساي سنت مري استد كه قدمتي پانصد ساله دارد.

قديمي ترين سنگ قبر در حياط اين كليسا مربوط به سال 900 خورشيدي است كه خبر از قدمت اين كليسا دارد. يكي ديگر از شواهدي كه نشان از قدمت اين كليسا دارد معماري به كار فته در اين كليسا و نوع تزئينات و ويژگي هاي آن است كه مربوط حكومت ايلخانيان و مغول ها در ايران مي باشد. اما اين كليسادر دوره ي صفويه نيز بازسازي شده است.

كليساي مريم مقدس به سبك معماري ارمني ساخته شده كه ديوار هاي داخلي و ستون ها از سنگ و آجر و نماي خارجي از سنگ هاي نتراشيده تشكيل شده است. البته مقداري از اين كليسا با بازسازي در دوره ي صفويه به دليل زلزله شديد تبريز بازسازي شد و تغيير كرد و بخش هايي به اين كليسا اضافه و كم شد.

در داخل اين كليسا نقاشي هاي بسيار زيبا و زيادي قرار گرفته است كه در اسناد تاريخي اين كليسا نامي از خالق آنها به چشم نميخورد.  البته از پرده هاي نقاشي اين كليسا فقط دو پرده باقي مانده است و دو پرده ي ديگر به خاطر رطوبت از بين رفته است.

يك چلچراغ زيبا نيز در اين كليسا نصب شده است كه درباره ي دوره ي ساخت و نام و نشان سازنده ي آن خبري نيست. در بالاي اين چلچراغ صليبي نصب شده است كه بخشي از آن از پايين ديده نمي شود و نيمه پنهان است. اين صليب متعل به فرقه ي كاتوليك است. اين چلچراغ در قبل داراي شمعدان هاي فراوان بوده است كه بعدها به خاطر برق كشي تبريز اين چلچراغ نيز برقي شد و در آن از لامپ استفاده شد.

در اين كليسا بر روي ديوار چندين سنگ صليب نصب شده است كه كه همانند سنگ قبر هاي موجود در حياط كليسا نشان از قدمتي پانصد ساله دارد.

در جلوي درب ورودي اين كليسا اتاقكي وجود دارد كه سه ناقوس كليسا روي  آن قرار گرفته است. گنبد اين كليسا نيز روي چهارستون قرار گرفته است و داراي قطر 5 متري است.

نخستين چاپ خانه ي تبريز نيز توسط اسقف آن زمان كليسا يعني سال 1268 در حياط اين كليسا ساخته شد. در اين كليسا در دهه 1300 موزه ي كليساهاي ارمني نيز افتتاح شد. در اين موزه كتاب ها و نقاشي ها و ظروف چيني و آثار هنري نگهداري مي شود.

پلان كليساي مريم مقدس در تبريز شباهت زيادي به كليساي مرن در تركيه دارد. در ارمنستان نيز كليسايي وجود دارد كه شبيه به اين كليسا مي باشد. البته بايد گفت كه اكثر كليساهاي ايراني با الهام از كليساهاي ارمنستان ساخته شده است.

در پست قبلي يكي از كليساهاي جلفا را معرفي كردم . امروز كليسا سنت استپانوس را در اين شهر معرفي مي كنم. شهر جلفا كليساهاي متعددي دارد كه دليل آن مرزي بودن اين شهر است كه اقوام مختلفي در شهر جلفا زندگي مي كنند.

كليسا ي سنت استپانوس دومين كليساي مهم ارامنه در ايران است كه بعد از قره كليسا بسيار مورد توجه و احترام ارامنه در ايران قرار دارد. اين كليسا كه در قرن نهم ميلادي در كنار رودخانه ارس ساخته شده در دوره ي صفويه به خاطر زلزله اي كه بخش ان را ويران كرد مورد مرمت قرار گرفت.  اين كليسا پس از استفان سنت استپانوس ، از ائلين شهداي راه مسيحيت نام گذاري شده است. وي از مبلغان ديدن مسيحيت بوده است و كليساهاي زيادي در سراسر دنيا با نام اين فرد مقدس ساخته شده است.

سنت استپانوس در ميانه كوه با شيب زياد قار گرفته كه اطرافش باغ  و درختان زيادي قرار گرفته است. اين كليسا در دژي استوار قرار گرفته است كه براي حفاظت از كليسا در دور ان ساخته شده بود. معماري اين كليسا الهام گرفته شده از معماري كليساي ديگر به نام طاطائوس الهام گرفته شده است. اين بنا يك گنبد مخزوطي شكل دارد كه در بيشتر كليسا ها اين گنبد ديده مي شود. تمام اين بنا از سنگ ساخته شده و هفت برج نگهباني و پنج استوانه دژ مانند دور آن را احاطه كرده اند. سنت استپانوس داراي 3 قسمت مهم صحن و گنبد ، برج ناقوس و اجاق دانيال است كه بخش هاي مهم اين كليسا به حساب مي آيد.  مقرنس‌كاري و حجاري‌هاي ديوارهاي محراب و تزئينات طاق‌هاي آن از بخش هاي بي نظير اين كليسا مي باشد كه چشم هر بيننده اي را به خود خيره مي كند. يكي از اين كنده كاري ها در دروازه حصار، بر روي در چوبي آهن‌كوب  است كه نقش حضرت مريم و كودكي عيسي مسيح بر روي آن كار شده است.  نقش‌برجسته‌هاي بر پيكره‌ي طاق‌نماهاي بناي شانزده ضلعي گنبد كليساي سنت استپانوس و پنجره‌هايي با طاق‌هاي هلالي نيز از ديگر جذابيت هاي اين كليسا است.

يكي از نكته هاي شنيدني در مورد اين كليسا اين است كه اين كليسا ناقوس ندارد. البته دليل نداشتن ناقوس است است كه ، كارشناسان ايتاليايي، ناقوس اينجا را براي مرمت بردند، ولي ديگر ناقوسي را جايگزين آن نكردند و اين كليسا براي هميشه بدون ناقوس ماند.

كليساي تادئوس مقدس يا قره كليسا در استان آذربايجان غربي در شهر چالدران ساخته شده است. اين بنا در اصل «كارا كليسا» بوده و اين «كارا» در زبان قديمي آذري به معناي «جامع» و «بزرگ» است كه در طول زمان گويش آن تغيير كرده است.

تادئوس يكي از حواريون كه مبلغ مسيح بود براي تبليغ به كشور هاي مختلف سفر مي كرد. و در يكي از همين سفر هاي خود در كشور ارمنستان كشته شد. مقبره او دوستانش تيديل به كليساي تادئوس شده است. روز 14 مرداد هرساله مراسم بزرگداشتي براي او گرفته ميشود.

قدمت اين كليسا به سال 43 ميلادي بر مي گردد و طبق گفته برخي اين كليسا قديمي ترين كليساي جهان است.

معماري كليسا تادئوس

در طول اين سال ها اين كليسا چندين بار مرمت شده است كه مهم ترين بازسازي آن مربوط به سال 1810 ميلادي است كه سنگ هاي سفيد و سياه به اين كليسا اضافه شد.  كه باعث شد معماري اين بنا چشمگير تر شود. در معماري اين بنا دو گنبد مخروطي شكل با پنجره هاي متعدد نيز تعبيه شده است.  سبك معماري اين كليسا بازليك است و اين كليسا به صورت مستعطيل ساخته شده است. در درون اين كليساي بزرگ 47 اتاق وجود دارد كه در گذشته كاربري هاي متفاوتي داشته اند. سنگ‌نگاره‌هايي شامل تصويرسازيِ قديسان بر پيكره‌ي اين كليسا نقش بسته است

قره كليسا در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.

بهترين زمان براي بازديد از اين كليسا در بين ماه هاي ارديبشهت تا مهر است. البته در تاريخ بزرگداشت تادئوس مقدس افراد غير مسيحي حق شركت در اين مراسم را ندارند.